floranatolica
 
Ara Üye girişi DDbtn
-
Sorbus torminalis
 
İdris Dağı / Kalecik / Ankara - Ekim 2015 © Serdar Ölez
Sorbus torminalisSorbus torminalisSorbus torminalisSorbus torminalis
Gözlem bildir
Akçaağaç Yapraklı Üvez
Rosaceae / Sorbus / Sorbus torminalis
mapmapmapmapmapmapmapmapmapmapmapmap
Pitlicen (Sorbus torminalis) Gülgiller (Rosaceae) ailesinden bir türdür. Türkiye'de Çatalca-Kocaeli, Ergene, Güney Marmara, Batı, Orta ve Doğu Karadeniz, Asıl Ege, İç Batı Anadolu, Yukarı Fırat, Yukarı Murat-Van, Adana alt bölgelerinde doğal yayılış göstermektedir. Türkiye´nin yanı sıra Batı ve Orta Avrupa’da da yayılış gösterir. 200–2000 m yükseltiler arasında; yaprak döken ormanlarda (özellikle meşe); tekil veya karışmış olarak gözlemlenebilirler.

Doğal ortamında hızlı büyüyen bir ağaçtır. Azami boyu olan 20-25 m´ye yaklaşık 80-100 yaşına dek; bu aşamada gövde çapı genllikle 50-70 cm olacaktır. İstisnai ağaçlar 200 yaşında 30 m yüksekliğe ve 1 m çapa ulaşabilir. 

Türkçe literatürde genellikle Pitlicen olarak adlandırılsa da, bazı yörelerde dağ üvezi olarak bilinir. Bilimsel olarak Sorbus torminalis (L.) Crantz şeklinde tanımlanır.

Sorbus etimolojisi

Sorbus {Latince}: üvez ağacı.

torminalis etimolojisi

Torminalis Latincede good for colic anlamındanır; 'karın ağrısı için ilaç' anlamına gelir. Parantez içerisindeki kısaltmalar bu taksonu ilk yayınlayan kişiyi/kişileri, parantez dışındakiler ise ilk yayın ardından bu taksona revizyon yapan kişi/kişileri belirtir. L. kısaltması bilim insanı Carl Linnaeus (1707-1778) için kullanılmıştır; Linnaeus modern taksonominin babası, İsveçli bir botanikçi, doktor ve zoologdur. Crantz kısaltması bilim insanı Heinrich Johann Nepomuk von Crantz (1722-1799) için kullanılmıştır.

Morfoloji


Dolgun gövdeli geniş ve dağınık tepeli veya pramidal yapıya sahip gövdeler 20-25 m’ye kadar boylanır. Son sene sürgünleri kestane kırmızısı veya koyu kahverengi-kırmızı renkli ve çıplak üzerleri yer yer mum tabakasıyla kaplıdır. Tomurcuklar 3-5 mm çapında küre veya yumurta şeklinde küt tepeli ve parlaktır. Sarımtırak yeşil renkli yaprak sapı 1,5–5 cm uzunluğunda önceleri hafif tüylü sonradan tüyler dökülerek çıplaklaşır. Sapların sürgün üzerinde bıraktığı iz hilal şeklindedir. Loplu yapraklar 5-13 cm boyutlarında üst yüzeyi koyu donuk yeşil, alt yüzleri parlak açık yeşildir. Yaprak alt yüzü ise önceleri seyrek çatal tüylü olup sonraları bu tüyler dökülerek çıplaklaşır. Çiçek kurulları 6-9,5 × 5-10 (-14) cm boyunda çiçek sayısı 20-40 (-60) arasındadır. Çiçek kurulları eksenleri üzerinde seyrek pamuksu tüyler vardır. Meyve kurullarına dönüştüğünde bu tüyler kısmen dökülür. Çiçekler 12-15 mm çapındadır. Çanak yapraklar sivri uçlu sık tüylüdür. Taç yapraklar beyaz renkli stiluslar 2-3 adet filamentler dip kısmında kaynaşmış seyrek tüylüdür (Gabrialian, 1972).
Ülkemizde bu türe ait iki alttür doğal olarak yayılış yapmaktadır.



listMaplistPiclist

Gözlemler


Sorbus torminalisAltınhüseyin / Pülümür / Tunceli
Haziran 2022 ©Ahmet Demirtaş
Sorbus torminalisİdris Dağı / Kalecik / Ankara
Ekim 2015 ©Serdar Ölez
Sorbus torminalisİdris Dağı / Kalecik / Ankara
Eylül 2016 ©Serdar Ölez
Sorbus torminalisKavaklı / Yenice / Karabük
Aralık 2019 ©Ahmet Aytekin ve ark.

IUCN Kırmızı Liste Kategorisi


IUCNIUCNrIUCNcat
DÜŞÜK RİSKLİ / LEAST CONCERN
Bu tür geniş yayılışlıdır ve nüfusu yüksektir. Yakın gelecekte tükenme riski bulunmamaktadır.
Nesli tükenme tehlikesi altında olan türlerin kırmızı listesi Uluslararası Doğal Hayatı ve Doğal Kaynakları Koruma Birliği tarafından hazırlanmaktadır.
Benzer taxonlar
Türkiye´de doğal yayılan S. torminalis taksonları: Sorbus torminalis var. pinnatifida, Sorbus torminalis var. torminalis
Türkiye´de doğal yayılan Sorbus türleri: S.aucuparia, S.caucasica, S.graeca, S.kusnetzovii, S.luristanica, S.migarica, S.persica, S.roopiana, S.schemachensis, S.subfusca, S.takhtajanii, S.tamamschjanae, S.taurica, S.torminalis, S.umbellata




Kaynaklar
  1. Akkemik, Ü. (Ed). 2018. Türkiye’nin Doğal-Egzotik Ağaç ve Çalıları. Orman Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara. 684s.
  2. Gabrialian, E.T. 1972. Sorbus L. In: Davis PH (ed.) Flora of Turkey and the East Aegean Islands, Vol. 4, pp.147-156. Edinburgh; Edinburgh University Press.
  3. Demesure-Musch, B. and S. Oddou-Muratorio. 2004. EUFORGEN Technical Guidelines for genetic conservation and use for wild service tree (Sorbus torminalis). International Plant Genetic Resources Institute, Rome, Italy. 6 pages.
  4. NGBB (2022). Bizim Bitkiler. https://bizimbitkiler.org.tr. Erişim tarihi 5Ağu2022 (Türkiye bitkileri listesi, yayılış bilgileri ve Türkçe adları)
  5. Kırsal Çevre (Sürekli). Kırsal Çevre ve Ormancılık Sorunları Araştırma Derneği. http://www.kirsalcevre.org.tr (Gönüllülerin bölgesel gözlemleri ile yayılış bilgilerinin güncellenmesi)
  6. Lindon, Heather, Gardiner, Lauren, Vorontsova, Maria, & Brady, Abigail. (2020). Gendered Author List International Plant Names Index 2020 (Version 2) [Data set]. Zenodo. https://doi.org/10.5281/zenodo.3911077 (Tür epitetlerinde kullanılan bilim insanlarının isim kısaltmaları)
  7. IUCN (2022). The IUCN Red List of Threatened Species. Version 2022-1. (Türkiye´deki tehlike altında bulunan türler listesi)