Bombus terrestris subsp. dalmatinus

Bombus terrestris Mısır dışında Akdeniz ülkelerinin tamamı için doğal bir türdür. Doğal yayılımı akdeniz ülkeleri ile sınırlı değildir: Kuzeyde Helsinki, Doğuda Altay Cumhuriyetine kadar doğal yayılış gösterir. 5-1500 (-2500) m yükseklikler arasında; yıllık yağışın 339 mm/cm²'nin (gözlenen en düşük değer) üzerinde olduğu yerlerde; Alpin kuşak, çöller ve kurak bozkırlar dışında tüm habitatlarda gözlenebilirler.

Eukarya
Animalia
Arthropoda
Insecta
Hymenoptera
Apidae
Bombus
Terrestris

Tüylü arılarda yaşam döngüsü

İlkbaharın gelmesiyle kraliçe kış uykusundan uyanır ve bir yuva yeri arar. Yuvayı bulur bulmaz, balmumundan nektar depolayacağı yüksük şeklinde bal küpü inşa eder. Yakınlardan topladığı polenlerden bir topak yapar. Bu topak içerisinde oluşturduğu bir girintiye bir veya daha çok yumurtasını bırakarak üzerlerini balmumu ile kaplar. Yumurtadan çıkan larvalar polen yatağında beslenir. Yavrular büyüdükçe, kraliçe balmumu örtüsünü açar ve daha fazla polen ve nektar ekler. Olgunlaşmayı hızlandırmak için kraliçe topak üzerine tüner ve onu sıcak tutar. Larvalar olgunlaşır ve her biri kendi etrafında yetişkinliğe erişeceği bir koza örer. Yumurtanın bırakılmasıyla kozadan çıkış arasında geçen süre 3-4 hafta kadardır. İlk batımda sıklıkla 4-8 işçi arı gelişir. İşçi arılar dişidir, kraliçeden polen toplama ve kovana bakma görevini devralırlar. Kraliçe yumurta bırakmaya odaklanır; önceki polen topağının üzerine veya yanına yeni topaklar oluşturur, yeni yumurtalar bırakır ve kuluçkada kalır. Bu döngü koloni 50-600 arıya ulaşıncaya kadar devam eder. Artık yiyecek aramak ve temizlik işlerini yapmak için yeterli işçi arı ve bol yiyecek vardır. Yaz sonuna doğru koloni artık işçi arı üretimini bırakır; ;erkek arılar ve yeni kraliçe adayları geliştirmeye başlar. Olgunlaşmanın bir kaç gün ardından erkek arılar yuvayı terk ederler. Yeni kraliçeler tam olgunlaştıklarında yuvayı terk eder ve erkek arılarla çiftleşirler. Erken sonbahardan itibaren kraliçe yumurtlamayı bırakır ve kraliçe de dahil olmak üzere koloni kış öncesi kademeli olarak ölmeye başlar. Yeni kraliçeler kışı geçirmek üzere güvenli bir sığınak ararlar. İlkbahar gelince uykularından uyanarak kendi kolonilerini kuracak bir yuva ararlar. Kraliçe arılar yumurta bırakmaya başlamalarından itibaren 12-24 hafta daha yaşarlar. Polen toplayan işçi arılar 3-4 haftası yumurta ve kozada geçmek üzere 7 hafta yaşarlar. Bu süre yuva içerisinde görevli işçi arılarda 12 haftaya kadar uzayabilir. ^[4][5][6]

Tüylü arılar (Bombus spp.) yılboyu tozlaşmaya katkı sağlar
Tarih boyunca flora ve fauna birbirlerinden etkileşerek evrilmişlerdir. Bitkiler yeni nesiller üretebilmek için çiçeklerini o bölgedeki tozlayıcı böceklerin ilgilerini çekebilecek renk ve kokuda geliştirmişler, tozlayıcıların ağız ve vücut yapıları ise etkili beslenmelerini sağlayacak şekilde bölgenin florasına göre şekillenmiştir. Düşük ve yüksek sıcaklıklara adaptasyon daha zordur, bu nedende daha az bitki ve daha az böcek bu şartlara uyum sağlayabilmişlerdir. Tüylü arılar uç koşullara iyi adapte olmuşlardır. 16°C'nin altındaki sıcaklıklarda inaktif hale gelen bal arılarının aksine 10-32°C sıcaklıklarda dahi polen toplamaya devam edebilirler. Görece büyük vücut boyutları ve yoğun tüyleri sayesinde 2°C gibi düşük sıcaklıklarda dahi uçabilirler. Olumsuz iklim koşullarında, hatta hafif yağmurda uçarken dahi dakikada 20-50 çiçek ziyaret ederek tozlaşmaya yardımcı olabilirler. Sonuç olarak, erken ilkbahar ve geç sonbaharda çiçeklenen birçok bitki büyük oranda bu dayanıklı cinsin üyeleri tarafından sağlanan tozlaşma ile nesillerini sürdürmektedir.

Seracılıkta Bombus terrestris kullanımı ve ekosistem üzerine etkileri
Türkiye'de 1997 yılından bu yana Bombus terrestris örtü altı seracılığında tozlayıcı olarak kullanılmaktadır. Dünyada her yıl milyonlarca Bombus terrestris kolonisinin ;tozlaşmayı sağlamak üzere seralarda kullanıldığı tahmin edilmektedir. Ticari olarak bu arıların üretimleri birçok ülkede yapılmakta ve tüm dünyaya ihraç edilmektedir. Başta domates yetiştiriciliği olmak üzere bu uygulamanın ürünler üzerindeki olumlu etkileri küçümsenemeyecek kadar önemlidir. Ancak yayılmacı özelliğe sahip bu arıların doğal ekosistem üzerine yapabilecekleri olumsuz etkiler tüm dünyada olduğu gibi Türkiye'de de sıkça tartışılmaktadır. Nektar toplarken gösterdikleri davranış şekli nedeniyle ekosistem üzerine olumsuz etkileri sadece doğal faunasında bu arılara sahip olmayan ülkelerle ile sınırlı değildir. Aynı zamanda Türkiye gibi doğal faunasında Bombus terrestris bulunan ülkelerde de bu türün popülasyonunun aşırı artması ;ve/veya farklı alttürlerin kullanılması olumsuz etkilere yol açabilir. Bu etkiler diğer tozlayıcılarla bitkisel kaynakların paylaşılması, doğal türlerle melezlenme, patojen ve parazitlerin doğal türlere taşınmasıyla da sınırlı değildir. Çiçek hırsızı olarak bilinen bu arılar beslenmede seçici değildir ve yüzlerce değişik çiçekten polen ve nektar toplayabilirler. B.terrestris eğer çiçeğin yapısı kendisi için nektar almaya uygun değil ise, güçlü ları ile taç yaprakların alt kısmından bir delik açarak nektarı alırlar. Bu davranış diğer tozlayıcılar için çiçeğin cazibesini kaybetmesine neden olur. Yabancı tür/alttürlerinin faunaya salınması çiçek ile böcek arasında uyumun evrilmediği durumlar yaratır ve sonuçta tohum oluşumu azalır. Bu nedenle bu tür bitkiler ve ana diyetleri bu bitkiler olan böcek ve kuşlar bulundukları bölgelerde yok olma tehlikesi ile karşı karşıya kalabilirler.^[3]

Bugüne kadar tespit edilebilen dokuz Bombus terrestris alttürü vardır
Bilinen birçok alttürü olmasına karşın Türkiye'de sadece B.terrestris subsp. dalmatinus alttürü doğal olarak bulunmaktadır. Ancak ithal edilen türlerle melezleşme sonucu bu yerel türün de tehdit altına girebilir. B.terrestris alttürlerinin ayırt edici özellikleri ve yayılışları altta listelenmiştir.^[2]

• B.terrestris subsp. africanus: Erkeklerde daha belirgin olmak üzere baş üstünde kısmi sarı tüyler bulunmaktadır; yaka geniştir, sarı ve siyah tüyler birbirlerine geçişli değildir; T2 sarı, T3, T4, T5 arka kenarı ve T6'nın yan kısımları beyaz veya beyazımsı renkte, kalan kısımlar siyah renktedir. Yayılışları Kuzey Afrika ile sınırlıdır.
• B.terrestris subsp. audax: Yaka dar, sarı, sıklıkla siyah tüylerle karışmış durumdadır; T2 sarı; T4, T5'in tamamı ve T6'nın yan kısımları kraliçede kırmızımsı, işçi ve erkeklerde beyaz veya beyazımsı renkte, kalan kısımlar siyah renktedir. Yayılışları İngiltere ile sınırlıdır.
• B.terrestris subsp. calabricus: Yaka sarı renkli, sıklıkla kanat bağlantı noktasını geriye doğru aşar genişliktedir; T2 sarı; T4, T5 ve T6'nın yan kısımları beyaz veya beyazımsırenkte, kalan kısımlar siyah renktedir. Yayılışları İtalya ve Sicilya ile sınırlıdır.
• B.terrestris subsp. canariensis: T4 ve T5'in tamamı, T6'nın büyük kısmı beyaz, kalan kısımlar siyah renktedir. Yayılışları Kanarya Adaları ile sınırlıdır.
• B.terrestris subsp. dalmatinus: Türkiye'nin doğal türüdür. Morfolojik bilgiler önceki paragrafta paylaşılmıştır. Yayılışları Kuzey-Doğu Fransa, İtalya, Balkan Yarımadası ve çevresi, Anadolu, Transkafkasya, Kafkasya, Kuzey İran, Güney Urallar ve Altay Cumhuriyeti'ni de içine alacak şekilde genişçedir.
• B.terrestris subsp. lucitanicus: Yaka sarı ve değişken genişliktedir; sıklıkla geniştir fakat kanat bağlantılarının ardına geçmez.
  Scutellum
  üzerinde sıklıkla kırmızımsı tüyler bulunur; T2'nin ön kenarı sarı, T3, T4, T5'in tamamı ve T6'nın yan kısımları beyaz, kalan alanlar kırmızımsı-siyah renktedir; kitin ve bacak kılları kırmızımsı renktedir. Yayılışları Güney-Batı Fransa, İber Yarımadası, Balear Adaları ve Madeira Adası ile sınırlıdır.
• B.terrestris subsp. terrestris: Yaka dar, bazen yok, sarı, sıklıkla siyah tüylerle karışmış durumdadır; ikinci
  tergum
  un (T2) ön kenarı sarı, T3, T4, T5'in arka kenarı ve T6'nın yan kenarları beyaz veya beyazımsı, diğer tüm kısımlar siyah renktedir. Yayılışları Kuzey Avrupa (45inci paralelin kuzeyi) ile sınırlıdır.
• B.terrestris subsp. sassaricus: Baş üzerinde az sayıda sarı tüy bulunmaktadır; yaka yoktur veya az sayıda sarı tüyle sınırlıdır; T2'de dar bir sarı bant vardır, T4, T5 ve T6 beyazdır, kalan bölgeler siyahtır; kitin ve bacak kılları kırmızımsı renktedir. Yayılışları Sardunya Adası ile sınırlıdır.
• B.terrestris subsp. xanthopus: Yaka yoktur veya az sayıda sarı tüyle sınırlıdır; T4, T5 ve T6 beyazdır, kalan bölgeler siyahtır ancak yanlarda kırmızımsı tüylerle karışıktır; kitin ve bacak kılları kırmızımsı renktedir. Yayılışları Korsica, Capri Adası ve Elba Adası ile sınırlıdır.