floranatolica
 
Ara Üye girişi DDbtn
-
Alkanna tinctoria
 
Kısık / Uşak - Nisan 2021 © Serdar Ölez
Alkanna tinctoria
Gözlem bildir
Havacivaotu
Boraginaceae / Alkanna / Alkanna tinctoria
mapmapmapmapmapmapmapmap
Havacivaotu (Alkanna tinctoria) Hodangiller (Boraginaceae) ailesinden bir türdür. Türkiye'de Istranca, Çatalca-Kocaeli, Güney Marmara, Asıl Ege, İç Batı Anadolu, Yukarı Sakarya, Antalya alt bölgelerinde doğal yayılış göstermektedir.

Türkçe literatürde genellikle Havacivaotu olarak adlandırılsa da, bazı yörelerde uşak havacivası veya yağlı havaciva olarak bilinir. Bilimsel olarak Alkanna tinctoria (L.) Tausch şeklinde tanımlanır.

Alkanna etimolojisi

Alkanna cins adı 1400´lerin ortalarında gövdesi veya kökü boya maddesi olarak kullanılan ve Ortacağ Latincesinde alcannetta olarak bilinen bitki adından türetilmiştir; alcannetta ise Arapça `kına´ anlamına gelen al-ḥanna veya al-ḥinnā kelimesinden türetilmiştir; cinsin bazı türlerinin kökünden elde edilen kırmızı boyaya atıfta bulunur.

tinctoria etimolojisi

Tinctoria: Latincede `boyamak, boyamak için kullanılan` anlamına gelen tingo kelimesinden türetilmiştir; türün boya yapımında kullanılabildiğini işaret etmektedir. Parantez içerisindeki kısaltmalar bu taksonu ilk yayınlayan kişiyi/kişileri, parantez dışındakiler ise ilk yayın ardından bu taksona revizyon yapan kişi/kişileri belirtir. L. kısaltması bilim insanı Carl Linnaeus (1707-1778) için kullanılmıştır; Linnaeus modern taksonominin babası, İsveçli bir botanikçi, doktor ve zoologdur. Tausch kısaltması bilim insanı Ignaz Friedrich Tausch (1793-1848) için kullanılmıştır.

Morfoloji


10-30 cm boylanabilen, çok yıllık, otsu bir türdür. Bitki çok sayıda küçük salgısız tüylü ve havlıdır, nadiren salgılı tüyler ve çok sayıda 1-3 mm yayılı veya basık kıllı tüyler bulunabilir. Yapraklar 1-7 x 0.3-1 cm boyutlarda, şeritsi veya dikdörtgenimsi-mızraksı formda, yeşilimsi renkte ve kır veya beyazımsı tüylüdür. Çiçeklenme alttüre göre Mayıs-Temmuz aylaraı arasında gerçekleşir; talkım kurul meyve zamanı 5-20 cm uzunluktadır; brakte 0.·5-1.5 x 0.1-0.·5 cm boyutlarda, şeritsi veya dikdörtgenimsi-mızraksı formdadır, çanaktan daha kısa veya biraz uzuncadır; çanak 4-6 mm boydadır, meyve zamanı 7-9 mm´ya ulaşır, kıllarla kaplıdır, loblar şeritsi-mızraksı formdadır; taç mavi renkte, 8-10 mm boyda, 4-10 mm çaptadır ve dış kısmı tüysüzdür. Sert kabuklu küçük meyve 2-3 mm çaptadır; yüzey ağsı-siğilli veya birkaç siğil grubu dışında pürüzsüzdür; gaga aşağı doğru sertçe bükülmüştür.
Türkiye´de dört alttürü gözlenmektedir.
1. Bitki çok sayıda kısa salgılı tüylüdür ...subsp. glandulosa
1. Bitki seyrek salgılı tüylüdür veya hiç salgılı tüylü bulunmaz.
2. Sert kabuklu küçük meyve yüzeyi pürüzsüzdür, ancak tabanında seyrek düzensiz siğil grupları bulunur ...subsp. subleiocarpa
2. Sert kabuklu küçük meyve yüzeyi yoğun ve düzensiz ağsı-sivilceli dokudadır.
3. Bitki yeşilimsi veya kır tüylüdür, yayılı kıllıdır ve yoğun kısa havlıdır; talkım meyve zamanı 5-10 cm boydadır; taç 10 mm çaptadır ...subsp. tinctoria
3. Bitki beyazımsı veya kır tüylüdür, çok sayıda azçok basık kıllı tüylü ve seyrek kısa havlıdır; talkım meyve zamanı 10-20 cm boydadır; taç 2-7 mm çaptadır ...subsp. anatolica



listMaplistPiclist

Gözlemler


Alkanna tinctoriaKısık / Uşak
Nisan 2021 ©Serdar Ölez
Alkanna tinctoriaAnkara
Aralık 2015 ©İsmail Eker vd.
Benzer taxonlar
Türkiye´de doğal yayılan A. tinctoria taksonları: Alkanna tinctoria subsp. glandulosa, Alkanna tinctoria subsp. subleiocarpa, Alkanna tinctoria subsp. tinctoria
Türkiye´de doğal yayılan Alkanna türleri: A.amana, A.areolata, A.attilae, A.aucheriana, A.cappadocica, A.confusa, A.cordifolia, A.dumanii, A.froedinii, A.haussknechtii, A.hirsutissima, A.hispida, A.incana, A.kotschyana, A.macrophylla, A.macrosiphon, A.malatyana, A.megacarpa, A.milliana, A.mughlae, A.oreodoxa, A.orientalis, A.pamphylica, A.phrygia, A.pinardii, A.primuliflora, A.pseudotinctoria, A.punctulata, A.saxicola, A.sieheana, A.stribrnyi, A.sumbulii, A.tinctoria, A.trichophila, A.tubulosa, A.verecunda, A.viscidula




Kaynaklar
  1. Alkanet (2021). Online Etymology Dictionary | Origin, history and meaning of English words. https://www.etymonline.com/word/alkanet
  2. NGBB (2022). Bizim Bitkiler. https://bizimbitkiler.org.tr. Erişim tarihi 5Ağu2022 (Türkiye bitkileri listesi, yayılış bilgileri ve Türkçe adları)
  3. Kırsal Çevre (Sürekli). Kırsal Çevre ve Ormancılık Sorunları Araştırma Derneği. http://www.kirsalcevre.org.tr (Gönüllülerin bölgesel gözlemleri ile yayılış bilgilerinin güncellenmesi)
  4. Lindon, Heather, Gardiner, Lauren, Vorontsova, Maria, & Brady, Abigail. (2020). Gendered Author List International Plant Names Index 2020 (Version 2) [Data set]. Zenodo. https://doi.org/10.5281/zenodo.3911077 (Tür epitetlerinde kullanılan bilim insanlarının isim kısaltmaları)
  5. IUCN (2022). The IUCN Red List of Threatened Species. Version 2022-1. (Türkiye´deki tehlike altında bulunan türler listesi)