Halaskar Kilisesi
Kars, Türkiye
Diğer adları: Surp Amenap`rkitch
Yaklaşık 1500 yıllık tarihine karşın Ani`de birçok yapı mimari heybetlerini yansıtacak ölçüde ayakta durmaktadır. Ancak geçirdiği savaşlar, depremler ve karşı din düşmanlıkları nedeniyle estetik ve dini motiflerinin bir çoğu yok olmuş yok edilmiştir. Ani`de kısmen de olsa ayakta duran yapılar arasında Halaskar Kilisesi, sanki bıçakla ortadan kesilmişçesine olan yarım görünümü ilk bakışta insanda hayret ve geçmişine merak uyandırır.
Kilisenin duvarlarındaki oyma yazıtlarda öyküsü detaylıca anlatılmaktadır. Bu yazıtlarda anlatılana göre 1035 yılı civarında, Marzpan (Komutan) Ablgarib Pahlavid Konstantinopolis`e gider. Burada Rum İmparatoru Mikael`den Kutsal Çarmıhın bir parçasını alır. Dönüşünde Haçı barındırması için bu kiliseyi yaptırır ve İsa`nın İkinci Gelişine dek kilisede gece ayinlerin düzenlenmesini emreder. 1193 yılında hacıların konaklaması için kiliseye ikiz jamatun (dış hol) eklenir. 1291`de de, girişin önüne bir çan kulesi eklenir. Ancak bu ilavelerden bugüne sadece duvarlar cephesindeki silik bağlantı izleri kalmıştır. Yazıtlar 1342`de ise prens Vahram Zakarid`in, mimar Vasil tarafından yönetilen kubbe restorasyonunu emrettiğinden bahseder.
Yapı bu haliyle 19uncu yüzyılın sonuna kadar sağlam kalır. 1912`de, Rus kazıcılar, doğu cephesinin taşının büyük kısmını restore eder, ancak kilisenin doğu yarısı 1957`de bir fırtına sırasında tam ortadan ayrılarak yıkılır. 1989`da depremde zarar gören bina 2012 yılında içeriden çelik desteklerle güçlendirilerek ayakta tutulmaya çalışılmaktadır.
Yıkılmadan önceki mimaride Kilise dış duvarları alışılmadık şekilde 19 yüzlü çokgendir. Çok yüksek alnı yine görülmedik biçimde çokgene ayrılmamış, tam daire şeklinde yapılmıştır. Alnın, kilisenin tabanından pek de küçük olmayan büyük çapı, kilisenin tasarımının en göze çarpıcı unsurudur. Tavan küreseldir. Tek giriş güney cephesindeki oymalı baş tabanlı büyük dikdörtgen kapıdır. İçinin, altar [3] apsisi [4] diğerlerinden daha büyük olmak üzere, sekiz apsisi vardır. Altar apsisinin her iki tarafında, duvarın kalınlığına sıkıştırılmış iki küçük şapel vardır. Her apsisin duvarında ve yarım kubbesinde freskler vardır. Bu freskler muhtemelen 13üncü yüzyıl restorasyonunda Sarkis P`arçkans tarafından yapılmıştır. Ancak bugün ayakta kalan apsislerde freskler tahrip edilmiş ve üzerileri badana ile örtülmüş durumdadır.
Kilisenin duvarlarındaki oyma yazıtlarda öyküsü detaylıca anlatılmaktadır. Bu yazıtlarda anlatılana göre 1035 yılı civarında, Marzpan (Komutan) Ablgarib Pahlavid Konstantinopolis`e gider. Burada Rum İmparatoru Mikael`den Kutsal Çarmıhın bir parçasını alır. Dönüşünde Haçı barındırması için bu kiliseyi yaptırır ve İsa`nın İkinci Gelişine dek kilisede gece ayinlerin düzenlenmesini emreder. 1193 yılında hacıların konaklaması için kiliseye ikiz jamatun (dış hol) eklenir. 1291`de de, girişin önüne bir çan kulesi eklenir. Ancak bu ilavelerden bugüne sadece duvarlar cephesindeki silik bağlantı izleri kalmıştır. Yazıtlar 1342`de ise prens Vahram Zakarid`in, mimar Vasil tarafından yönetilen kubbe restorasyonunu emrettiğinden bahseder.
Yapı bu haliyle 19uncu yüzyılın sonuna kadar sağlam kalır. 1912`de, Rus kazıcılar, doğu cephesinin taşının büyük kısmını restore eder, ancak kilisenin doğu yarısı 1957`de bir fırtına sırasında tam ortadan ayrılarak yıkılır. 1989`da depremde zarar gören bina 2012 yılında içeriden çelik desteklerle güçlendirilerek ayakta tutulmaya çalışılmaktadır.
Yıkılmadan önceki mimaride Kilise dış duvarları alışılmadık şekilde 19 yüzlü çokgendir. Çok yüksek alnı yine görülmedik biçimde çokgene ayrılmamış, tam daire şeklinde yapılmıştır. Alnın, kilisenin tabanından pek de küçük olmayan büyük çapı, kilisenin tasarımının en göze çarpıcı unsurudur. Tavan küreseldir. Tek giriş güney cephesindeki oymalı baş tabanlı büyük dikdörtgen kapıdır. İçinin, altar [3] apsisi [4] diğerlerinden daha büyük olmak üzere, sekiz apsisi vardır. Altar apsisinin her iki tarafında, duvarın kalınlığına sıkıştırılmış iki küçük şapel vardır. Her apsisin duvarında ve yarım kubbesinde freskler vardır. Bu freskler muhtemelen 13üncü yüzyıl restorasyonunda Sarkis P`arçkans tarafından yapılmıştır. Ancak bugün ayakta kalan apsislerde freskler tahrip edilmiş ve üzerileri badana ile örtülmüş durumdadır.
Serdar Ölez
Kaynak ve dipnotlar
1] Halaskar Kilisesi Tarihçesi (virtualani.org)
2] Halaskar Kilisesi İçinin Üç Boyutlu İncelemesi (virtualani.org)
3] Altar, adak adanan ve kurban kesilen dini yapı. Antik dinler, Musevilik ve Hristiyanlıkta da önemli bir yere sahiptir.
4] Apsis (Yunanca: kavis, yay) Kiliselerin sunak odasını kapsayan, çoğunlukla yarım daire ya da çokgen, çok nadir durumlarda dikdörtgen planlı bir yapı unsurudur.
1] Halaskar Kilisesi Tarihçesi (virtualani.org)
2] Halaskar Kilisesi İçinin Üç Boyutlu İncelemesi (virtualani.org)
3] Altar, adak adanan ve kurban kesilen dini yapı. Antik dinler, Musevilik ve Hristiyanlıkta da önemli bir yere sahiptir.
4] Apsis (Yunanca: kavis, yay) Kiliselerin sunak odasını kapsayan, çoğunlukla yarım daire ya da çokgen, çok nadir durumlarda dikdörtgen planlı bir yapı unsurudur.
Hakkımızda
Bize yazın...
.